33. ... tot digibord

Welke ontwikkelingen binnen het onderwijs zijn kenmerkend voor de gemeente Moerdijk? Wat typeert onze streek? Dit venster bespreekt de gevolgen van rampen, ruzies en gemeentelijk gekissebis op het onderwijs. Ook komen de laatste snufjes en de regionale gevolgen van landelijke ontwikkelingen aan bod en wordt de sterke en kenmerkende invloed van de landbouw op het onderwijs besproken.

Typisch West-Brabant: invloed landbouw op onderwijs

Kenmerkend voor het onderwijs in onze streek is de grote invloed van de landbouw. Kinderen werden al jong ingezet als arbeidskrachten bij werkzaamheden op het land of in fabrieken, waardoor het schoolverzuim groot was. Hierdoor ontstonden ‘winterscholen’. Om het volgen van lessen te bevorderen, gaf het schoolhoofd prijzen zoals prenten en boekjes aan kinderen die minder dan twee procent van de lessen misten. De leerplichtwet in 1901 stelde landelijk vast dat kinderen maximaal zes weken per jaar landbouwverlof kregen. Het schoolverzuim werd hiermee gereguleerd. Een ander kenmerk van de invloed van landbouw zijn de vele landbouwscholen die hier hebben gestaan. Ook bood ondermeer de Coöperatieve Beetwortelsuikerfabriek in Zevenbergen het schaftlokaal te huur aan voor huishoudonderwijs.

Daarnaast was de lange afstand die kinderen vaak te voet moesten afleggen zeer kenmerkend voor de hele streek. “De reis naar de school moesten we te voet afleggen en op klompen […] We moesten door weer en wind, bij zengende hitte en bij erge vrieskoude. […] Als het regende, gebeurde het weleens dat een landbouwer zijn rijtuig vol stouwde met kinderen, terwijl er onder de schoot van dit rijtuig ook nog vier kinderen werden gestopt.” (Knook, P.A. 1972)

Oorlog en Watersnoodramp

Deze rampjaren hadden grote gevolgen voor het onderwijs en hebben hun sporen achtergelaten op de scholen in West-Brabant. De oorlogssituatie maakte zowel het lager als voortgezet onderwijs haast onmogelijk. Scholen sloten (gedeeltelijk), werden verwoest of dienden als verzorgingstehuis, rode kruispost, kerk of verstrekpunt van distributiekaarten (zoals in Willemstad). In de jaren na de oorlog werden de schoolgebouwen hersteld en opgebouwd.

In 1953 werd een aantal scholen hard getroffen door de watersnoodramp, zoals het pand voor christelijk kleuteronderwijs in Helwijk, dat toen net een dag geopend was. Vanuit België kwam hulp: elke getroffen school in het rampgebied ontving een pakket met 28 nieuwe boeken. De nieuwe kleuterschool in Helwijk werd in januari 1955 geopend door koningin Juliana.

Ruzies en gemeentelijk gekissebis

Ruzies en gemeentelijk gekissebis hadden ook hun uitwerking op het onderwijs in de kernen.

Naast de schoolstrijd (zie venster 31), bestaan er sappige verhalen over gemeentelijke ruzies. Zo woedde er een hevige concurrentiestrijd tussen particuliere ‘kinderschooltjes’ in Willemstad. Vooral in het oogstseizoen was dit een goede bijverdienste. Daarnaast lag Willemstad regelmatig in de clinch met Fijnaart over de bijschool in Oudemolen. Ook hadden de gemeenten Zevenbergen en Terheijden vaak ruzie over de financiën en het onderhoud van de school in Langeweg. In een aantal gevallen werd zelfs de provincie ingeschakeld voor een passende oplossing.

Van lagere tot brede school

Ook wettelijke bepalingen hebben het onderwijs in de gemeente sterk beïnvloed. Bijna elke lagere school kreeg een eigen kleuterschool (voorheen bewaarschool) door de wet op het kleuteronderwijs in 1955. De Wet op Basis Onderwijs in 1985 leidde tot een fusie van alle kleuterscholen met de lagere scholen tot basisscholen. Veel hiervan bestaan nu nog. Wat het voortgezet onderwijs betreft, had de landelijke Mammoetwet uit 1968 tot gevolg dat er nieuwe schooltypen ontstonden (zie venster 31). In de laatste jaren ligt het accent bij de basisscholen, ook in de gemeente Moerdijk, op de ontwikkeling van brede scholen, waarbij diverse partijen/diensten zoals peuterspeelzaal, kinderdagverblijf en buitenschoolse opvang onder het dak van de basisschool zijn gevestigd. Een van de eerste brede scholen in de gemeente is De Kleurenboom (2008) in Zevenbergen.

Van griffel tot digibord

Het onderwijs volgt nieuwe ontwikkeling op de voet. Zo wordt in 1949 met succes “het moderne communicatiemiddel de schoolradio” geïntroduceerd, school-tv volgde. In 1988 komt er een computerproject vanuit het ministerie, waarna de computers de school veroveren. De digitale schoolborden uit het laatste decennium behoren tot het meest recente technologische snufje in het onderwijs dat het nostalgische schoolkrijtje ver achter zich laat. Anno 2012 zijn de jongste burgertjes uit de gemeente Moerdijk ‘mediawijs’ en kennen ze de digitale snelweg vaak beter dan hun ouders die kennen. Van openbaar tot interconfessioneel onderwijs, van ulo tot college en van griffel tot digibord; het onderwijs in onze gemeente is en blijft in ontwikkeling.

Wist u dat:

• Vincent van Gogh op school heeft gezeten in onze gemeente? Van 1 oktober 1864 tot 14 september 1866 zat hij op de Jan Provily kostschool in Zevenbergen. De ander kostschool in Zevenbergen was vernoemd naar C. Mol.
• Kinderen lange tijd ook naar school gingen op woensdagmiddag en zaterdag(morgen)?
• Klundert als enige kern in de gemeente Moerdijk een school heeft voor speciaal basisonderwijs? Het betreft Het Palet.

Bronnen:
– Aarts, G., Beumer-v.d. Noort, C., Jacobs , R.C.M.., Kamp, G.H., Korteweg, A., v.d. Mierden, L.,  Oud Nieuws nr. 25, 30, 31 periodiek van de Oudheidkundige Kring Zevenbergen, 1988 t/m 1990.
– Boot, W., Broertjes, R., Buurma, W., Knook, J., Knook, P.A., Langeweg 100, J., Leijten-Ardon, S., Vos, A., Diverse herinneringsboekjes en jubileumuitgaven.
– Groot, de, H., Nispen, C., e.a.  Jaarboek no. 1, 2, 5 Heemkundekring “De Willemstad”,  1991-1995
– Kamp, G.H., persoonlijk interview, januari 2012.
– Publicaties door en informatie van diverse heemkundekringen.
– Riessen, M.G., v., Straaten, D., v, Verkuil, D., Van Kind tot Burger, Volksopvoeding via het onderwijs in Nederland (1780-1920), Wolters-Noordhoff, 2005.

Bronnen illustraties:
– Bovenin en 5. Mariska van Beek
– 1., 2. en 3. Regionaal Archief West-Brabant
– 4. Bea Hoeks- de Laat