13. Zevenbergen

In tegenstelling tot de andere kernen waaruit de gemeente Moerdijk thans bestaat, is het niet geheel duidelijk waar de naam Zevenbergen vandaan komt. Als we de geografische omstandigheden bezien die er heersten toen Zevenbergen ontstond, doen zich twee opties voor. De eerste bewoners vestigden zich op de drooggevallen gorzen, hoogten die boven de toenmalige zeespiegel uitstaken. Het kan zo zijn dat die gorzen samen landtongen vormden, waardoor zeven havens ontstonden, waar schepen konden schuilen, ofwel zich veilig konden ‘bergen’.

De tweede optie heeft als basis het zegel van Zevenbergen dat werd gebruikt voor gemeente- en rechts- zaken en dat in ieder geval al in 1396 in gebruik was. Een zegel van dat jaartal is in het rijksarchief in
’s-Gravenhage opgeslagen. Als we naar het zegel kijken, zien we, rond een schild met drie St. Andries-
kruisen, zeven bergen; drie aan beide zijden en een onder het schild. Op vier van de bergen zijn aan de zijkanten van het schild hazen of konijnen afgebeeld en op de berg aan de onderzijde van het schild staat een jagende vos met aan weerszijden een haas of konijn. Verder zijn op en tussen de bergen takken en blaadjes afgebeeld en in het midden, boven het schild met de St. Andrieskruisen, ziet men de kruin van een boom met daaraan nog een gedeelte van een stam. Tot nu toe is niet achterhaald waarom op het zegel zeven bergen staan afgebeeld, doch logisch redenerend mag worden aangenomen, dat deze afbeelding uit de eerste periode dat sprake was van Sevenberghe, de aanwezigheid van zeven heuvels of ‘bergen’ aannemelijk maakt (1).

Het wapenschild, de vlag en het gemeentezegel

Zevenbergen is in 1290 door de Heer Willem van Strijen te leen gegeven aan de zoon van zijn broer Hugeman van Strijen. Deze zoon heette, evenals zijn oom, Willem van Strijen, Heer van Sevenberghe. Het wapenschild van Strijen bestond uit drie St. Andrieskruisen van keel (rood) op een gouden veld. De Heren van Zevenbergen ontleenden hun wapen aan dat van Strijen, met dien verstande dat de Andrieskruisen werden geplaatst op een zilveren veld. In 1817 werden de gemeentewapens in Nederland vernieuwd. Daarbij is het oorspronkelijke wapen van Zevenbergen opnieuw bevestigd.

De gemeentevlag van Zevenbergen dateert uit 1959 en bestaat uit een effen wit vlak met daarop drie rode St. Andrieskruisen geplaatst. Het vlaggebeeld is dus gelijk aan dat van het wapen.

Het gemeentezegel van Zevenbergen is afgeleid van het hiervoor beschreven zegel. Het werd ook wel het zegel ‘ten zaken’ genoemd en werd gebruikt voor gemeentelijke- en rechtszaken. Er was ook een tekst op aangebracht: Sigillum opidi de Sevenberghen ad causas.

Het zegel werd gebruikt om een document met rode lak af te sluiten of met een lakzegel te waarborgen.

Het is niet zeker dat de dieren op het zegel een diepere betekenis hebben. Het was namelijk gebruikelijk dat een zegel goed gevuld was en dat daarom de graveur de vrijheid kreeg om, naast de door de opdrachtgever bepaalde heraldiek, de resterende ruimte verder in te vullen.

Stadsrechten

Toen in 1290 de heerlijkheid Zevenbergen officieel een zelfstandig leen werd, was er al tientallen jaren sprake van de plaats. Zo geven in 1283 schepenen en raad van Geertruidenberg 40 bunders van hun eigen moer, gelegen op de grens van het moer van Willem Hugemanszoon, heer van Zevenbergen, aan ene Heyman Eggart in gebruik. En in 1287 geven Willem Hugemanszoon van Zevenbergen en zijn vrouw Hadewijf grote percelen moer uit aan het Sint Janshospitaal van Brugge en de abdij van Zoetendaal bij Aardenburg.

Uit die akten blijkt ook dat er een kerk aanwezig is, dat wegen en een watergang worden aangelegd en dat termen als ‘het behouden van heerlijke rechten en de jurisdictie’ door de heer van Zevenbergen worden gebruikt. Bekend is ook dat in 1286 en 1289 werd gebouwd aan een huis, het kasteel van Zevenbergen. Het kasteel werd omringd door grachten en de stad Zevenbergen werd omringd door muren, voorzien van toegangspoorten.

Gezien het feit dat reeds voor 1290 sprake is van heerlijke rechten en jurisdictie, dat bekend is dat in 1287 er al een Heer van Zevenbergen en een schepencollege waren, dat er toen ook een kerk, een sluis en een molen aanwezig waren en dat er een kasteel met gracht en stadsmuren werden gebouwd, mag gevoeglijk worden aangenomen dat toen al stadsrechten waren verleend.

Oons Zeuveberrege

Tekst: Jacques de Groot | Muziek: Gerard Zom

In de Westhoek van oons eige Braobaant
Lee ’n stadje waor ik oprecht van ouw
Een rijke aandelstad van staand
Waor ’t volluk verkwistend leeve zouw
Un Zeemermin vervloekt: Zo’n plaots die zal vergaon
Mar men bleef mee de lobbekestore toch bestaan
Daorvan geleerd eej toen groot en klein
Omda ze echte Zeuveberregenaere zijn.

Ut kesteel, de Kerruk en Fort Noordam
Monumente, iestorie, nostalgie
Eeuwe lang luidt de Mariaklok bim-bam
Over velde, natuur en industrie
Zo vaok deur oorloge-n-en raampe zeer gekweld
Maor vastberaode tellekes eervol wir ersteld
Gin vijaand kreeg zo’n gemeenschap klein
Omda zo echte Zeuveberregenaere zijn.

Suikerstad, beeldend zijn nog jouw schouwe
’t Ging telore, mooie campagnetijd
Strijdbaar blef-d-oons stedeke toch voortbouwe
Mee bedrijve-n-en oonze leefbaoreid
‘k Mis wel de boere-n-en die scheepe mee d’r vracht
En soms die zoete romantiek die ’n baomus bracht
Dag monument, afscheid dee oons pijn
Omda zo echte Zeuveberregenaere zijn

Vlakke polders tusse groene dijke
Ooge boome, ver aon de orizon
Akkerlaand greinst aon de nieuwe woonwijke
Over staote kleenkt spuls ut carriljon
Ondaanks verlies van oudeid is nou van belang
Ier rustig woone tussenut groen en vogelzang
Nog eeuw voort, saome groot en klein
Omda zo echte Zeuveberregenaere zijn
Zeuveberrege, Zeuveberregenaere zijn.

Bronnen:
– Publikaties van het Archivariaat Nassau Brabant: ‘De Heren XVII van Nassau Brabant’ deel 16: Het kasteel van Zevenbergen door Albert Delahaye
– Streekarchivaris R.C.M. Jacobs, lezing “Zeven eeuwen Zevenbergen in vogelvlucht” Zevenbergen, 1988
– ‘Ach Lieve Tijd’ 700 jaar West-Brabant en de Westbrabanders
– Isfridus de Groot, ‘Personen en feiten uit de geschiedenis van Zevenbergen‘
– Persoonlijke informatie, vergaard tijdens twee jaar durend onderzoek naar de geschiedenis van Zevenbergen, ten behoeve van het spektakelstuk, opgevoerd ter gelegenheid van het 700 jarig bestaan van Zevenbergen in 1990

Bronnen illustraties:
– Regionaal Archief West-Brabant