14. Aard & karakter

De aard en het gedrag van mensen wordt voor en groot deel bepaald door de historie van het gebied waarin zij leven: oorlogen, de vruchtbaarheid van de grond, ligt het gebied afgelegen of niet, rampen, afkomst, buren en nog heel veel meer. Ook de Moerdijkers zijn door deze invloeden diegenen die ze nu zijn.

Het grondgebied van Moerdijk heeft altijd, zowel letterlijk als figuurlijk, tussen twee fronten ingezeten. Dat kwam vooral door de natuurlijke ligging tussen de rivieren de Mark en het Hollandsch Diep, tussen Brabant en Holland, tussen rooms-katholiek en protestant en tussen zand en klei. Het vormde een grens, een frontier.

Situatie

Deze frontiers zijn soms ontstaan langs natuurlijke weg en soms door het ingrijpen van de mens. Dat ingrijpen was dan weer afhankelijk van de natuurlijke situatie. De natuurlijke frontiers die in de gemeente Moerdijk zijn te ontdekken, zijn het verschil tussen zand en klei en het verschil tussen een gebied dat aan overstromingen onderhevig is of was en een gebied dat dat niet is. Tussen hoog en laag dus. Door ingrijpen van de mens ontstonden er scheidslijnen die een denkbeeldige grens vormen tussen Holland en Brabant, tussen protestant en rooms-katholiek. Een natuurlijk grens wordt gevormd door de rivieren de Mark en de Dintel. Het gesproken dialect ten noorden daarvan is heel anders dan dat ten zuiden. De gemeente Moerdijk zit klem tussen Zuid-Holland en Noord-Brabant. Tot het begin van de negentiende eeuw hoorden delen van dit gebied nog bij Zuid-Holland.

Invloed

Het spreekt bijna vanzelf dat al deze scheidslijnen in de loop der eeuwen iets met de bevolking van Moerdijk gedaan hebben. We spreken niet voor niets over mensen “van op het zand” en “van op de klei” en van mensen “van boven de sloot” en eronder. Met “de sloot” bedoelt men dan het Hollandsch Diep. De scheidingen tussen water en land, tussen zand en klei en tussen hoog en laag zijn geologisch bepaald. In venster 1 hebben we kunnen lezen dat dit gebied, samen met een deel van Nederland, dalende is. Het gebied van Moerdijk was eeuwen een moeras, doorsneden door rivieren en kreken. Vaste grond moest door de mens worden veroverd.

Dijken

Eerst woonde men op hoge gedeeltes en later legde men dijken aan om land te winnen. Dat onttrekken van het land aan de zee was moeilijk en zwaar werk en dat maakte de mensen hard en stug. Deze stugheid is misschien nu nog terug te vinden in de aard van de bevolking van nu. Brabanders vinden dan ook dat er in Moerdijk geen ‘echte Brabanders’ wonen. Zo wordt carnaval alleen aan de randen van de gemeente, in Zevenbergen en Standdaarbuiten uitbundig gevierd. In die plaatsen wonen van oudsher de meeste katholieken. En dat komt dan weer omdat de bevolking in Klundert en Willemstad, na de reformatie vrij snel overging naar het nieuwe geloof.

Nederland – Spanje

Toen het gebied rond 1550 bijna helemaal droog was gemaakt, besliste Prins Willem van Oranje dat het noorden van Brabant een buffer moest worden tussen de aanvallende Spanjaarden en de vesting Holland. Overal werden er vestingwerken aangelegd. Denk daarbij voor dit gebied aan Willemstad, Klundert en de diverse forten en stellingen daartussen, maar ook aan Steenbergen en Geertruidenberg. De bevolking had veel te lijden van de plunderingen door bendes van Spaanse soldaten. In de achttiende eeuw werden er nog meer forten gebouwd, maar die kwamen er om de Fransen buiten de deur te houden. Deze vestingen hadden een grote invloed op het gewone leven van de mensen. Zij werden heen en weer geslingerd tussen hun trouw aan Holland en aan de Spanjaarden. Daardoor raakte de bevolking ook godsdienstig verdeeld. Daar kwam nog bij dat grote delen van de landerijen en veel boerderijen in het bezit waren van de Oranjes, wat een zekere afhankelijkheid met zich meebracht. De bevolking van Willemstad en Klundert is mede daardoor ook nu nog erg koningsgezind.

Katholiek

Zevenbergen is overwegend katholiek en Willemstad overwegend protestants. In Klundert was dat eeuwenlang fiftyfifty. Klundert en Dinteloord behoren onmiskenbaar tot de zgn. Bijbelgordel. Deze Bible-belt is te vinden langs de grens met overwegend katholieke streken ten zuiden daarvan. De staten van Zeeland, Holland en Gelderland hebben in de protestantisering van de huidige Bible-belt extra geïnvesteerd als geestelijk front tegen het dreigende ‘papisme’. Er werden overal streng Calvinistische dominees aangesteld, die door de staten werden betaald. Ook deze scheidslijn loopt dwars door de gemeente Moerdijk.

Een andere tegenstelling tussen dit gebied en de rest van Noord-Brabant is de grondsoort. Op de klei van Moerdijk zijn grotere oogsten mogelijk dan op het zand. De boeren waren in dit gebied dan ook veel rijker dan die van op het zand. Hier kwamen bijna geen zogenaamde keuterboertjes voor.

Er kan dus met recht worden geconcludeerd dat het gebied tussen de Mark en Dintel en het Hollandsch Diep voldoet aan het aardrijkskundige begrip frontier.

Bronnen illustraties:
– 1. Kaartje bewerking Sijarina van der Mast
– 2.,3. en 4. Heemkundekring ‘Die Overdraghe’ Klundert
– 5. Bea Hoeks- de Laat