49. Eigen aardigheden

Wist U dat……

… in het oude Raadhuis van Willemstad de oudste luidklok (einde twaalfde eeuw) van Noord-Brabant hangt en wellicht ook de oudste van Nederland?

… Willemstad de enige plaats in de gemeente Moerdijk en wellicht in heel Noord-Brabant is, die geen carnavalstraditie heeft?

… Heemkundekring “Willem van Strijen” elk jaar voor haar leden zijn traditionele poteravond houdt. “Poters met worst”, een warme maaltijd op de Brabantse kleigrond voor de “kleyne luiden” uit vroeger jaren (negentiende en begin twintigste eeuw).
(Poters zijn kleine pootaardappelen die vroeger, na het aardappelen rooien, op het land achter bleven en vervolgens werden geraapt. Zij werden gewassen, kop en kont eraf gesneden en ongeschild in de pan gebraden met boter of vet. De worst was de nu nog bekende verse worst. Deze twee gerechten werden in de pan op tafel gebracht waarbij dan vaak ook warme en/of koude zult werd gegeten. De drank erbij was water, maar op zondag of tijdens een feestelijke gebeurtenis was er donker bier).

… er met name in Moerdijk veel visgerechten werden gegeten. Gebakken spiering (de kleintjes met graat en al), gekookte spiering en spiering in het zuur, ingelegd in het zuur met kruiden. Schol en schar werden gedroogd. Paling gestoofd of gebakken en er werd ook palingsoep gemaakt.

… het Westbrabants dialect door de oudere inwoners van de gemeente Moerdijk nog gesproken wordt. Van woorden die met een ‘h’ beginnen, spreken ze de ‘h’ niet uit en bij woorden die met een klinker beginnen, zetten ze de ‘h’ ervoor b.v. ‘n Ontje (hondje) in ‘n okje (hokje) op ’n aandjevol (handjevol) ooi (hooi) of “Eete gij Arrie mee d’n A van haop (aap) of mee de A van Endrik (Hendrik)”

… in dat Westbrabantse dialect een flink aantal Franse woorden zijn blijven hangen, die nog steeds gebruikt worden:

Een kleine selectie:
Affeseere – opschieten, voormaken
Akkederen – het goed met elkaar omgaan
Allé – kom op, schiet op\
Aprèl, april – op-/afrit aan een dijk
Baskwiel (beskwiel) – bascule
Feduusie – vertrouwen
Impersaant – ondertussen
Kanalje – etterbak
Kaseweel – bijzonder
Kesjèt – corset
Ket (verket, ferket) – vork
Kezjèèr – cuisinière (soort fornuis)
Klotje – alpinopetje
Loozie – horloge
Meepesaant – intussen
Navenant- naar verhouding
Nondejuu – soort vloek
Onjeklonje – eau de cologne
Onstraant – brutaal
Poelie – jonge kip, kuiken
Revetje – sluitringetje
Rinneweren – vernielen
Sebiet – straks
Sjuust – juist, precies
Straant – zelfverzekerd
‘n Tas koffie – ’n kopje koffie
Temptatie – opschudding
Toepertoe – dunne sneetjes brood met veel beleg
Toerlezjoer – op stap gaan
Traktement – zakgeld
Verkèt – vor

… er in de Nederlandse taal een spreekwoord bestaat dat zijn oorsprong vindt in Moerdijk:
‘Hij kijkt naar de Klundert of de Willemstad in brand staat’, wat wil zeggen dat hij behoorlijk scheel is.

… in 1812, tijdens de veldtocht naar Rusland, ongeveer 20.000 jonge Nederlandse mannen met Napoleon Bonaparte (merendeels als loteling) zijn meegegaan als onderdeel van de Grande Armée. Alleen al uit Zevenbergen kwamen er meer dan 100. Velen daarvan zijn gesneuveld of vermist; nog geen 60% komt terug. Onder hen was Pieter van Boxtel. Pas een paar jaar na de oorlog komt hij thuis aan, verlopen en uitgehongerd; zijn eigen moeder herkent hem in eerste instantie niet.

… een aantal inwoners en oud-inwoners van de gemeente Moerdijk ervoor gezorgd hebben dat de gemeente en/of hun woonplaats op de kaart werden gezet. Zonder de niet-genoemden tekort te willen doen, denken we hierbij aan:

• Jan van den Tempel uit Willemstad, minister van Sociale Zaken van 1941 tot 1945,
• Jaap Burger uit Willemstad, minister zonder portefeuille in 1943 en minister van Binnenlandse Zaken van 1944 tot 1945,
• Fons van der Stee uit Langeweg, minister van landbouw van 1973 tot 1977,
• Mgr. Petrus Hopmans uit Noordhoek, bisschop van Breda van 1914 tot 1951,
• Wim van Est uit Fijnaart, wielrenner, etappewinnaar in de Tour de France en in 1953 de eerste Nederlandse gele truidrager,
• Piet van Est, eveneens wielrenner en etappewinnaar in de Giro d’Italia,
• Martin Venix uit Zevenbergen, wereldkampioen wielrennen achter de grote motoren in 1979 en 1982,
• Angelique Seriese uit Zevenbergen, wereldkampioen judo in 1995,
• de volkszangers Jan Boezeroen (Johnny Goverde) uit Zevenbergen en Frans Bauer uit Fijnaart,
• enz.

… een aantal Moerdijkse kernen, trots als ze zijn op zichzelf, een eigen volkslied hebben, dat bij speciale gelegenheden gezongen wordt.
Een aantal van deze volksliederen zijn door plaatselijke koren opgenomen. De CD die we daarvan gemaakt hebben, hebben we als “eigen aardigheidje” bij deze canon gevoegd. (volgt nog)

Bronnen illustraties:
– 1. Heemkundige Kring ‘Fijnaart en Heijningen’
– 2. Bea Hoeks- de Laat
– 3. en 4. Marcel Otterspeer
– 5. Jan Biemans
Zie ook:
www.westbrabantsemolens.nl
www.molens.nl
www.molenstichtingnoord-brabant.nl