47. Gemeente Moerdijk

Geboren!
De gemeente Moerdijk werd geboren op 1 januari 1997. Vijf kleine gemeenten werden opgeheven en samengevoegd tot één grote gemeente.

Wat zijn gemeenten?

Mensen willen dat zaken in hun omgeving goed en naar behoefte worden geregeld. Dat geldt voor een huishouden, maar ook voor het gebied waarin mensen wonen. Van oudsher werken mensen daarom samen en kiezen ze vertegenwoordigers die het regelen en besturen op zich nemen. Er zijn grenzen nodig om af te bakenen welk gebied bestuurd wordt. Zo zijn uiteindelijk gemeenten ontstaan. Er zijn veel grenzen in ons land. Het is bijzonder dat die grenzen onzichtbaar zijn. Kijk maar eens op Google Earth!

Gemeenten zoals wij ze kennen zijn ontstaan door de Gemeentewet van 1851, gemaakt door Thorbecke (staatsman, minister, minister-president, grondlegger van onze parlementaire democratie en opsteller van de nieuwe grondwet van 1848). Die Gemeentewet bepaalde o.a. dat inwoners een gemeenteraad kiezen en dat het minimum voor een gemeente een kiezersaantal van 25 belastingbetalende mannen was. Daardoor waren er vroeger heel veel kleine gemeenten (1).

Waarom herindeling?

Herindelen van gemeenten gebeurt al vanaf de 19de eeuw. Een kleine gemeente was niet altijd krachtig genoeg, vooral niet als er grotere “buren” waren. Grensoverschrijdende zaken zijn ook lastig, zoals een weg of een riolering. Bovendien moet een gemeente niet alleen veel wetten uitvoeren maar ook zaken zoals het ophalen van afval verzorgen. Samenwerken is dan nodig, herindelen vaak handiger.

Vanaf 1970 begon de noodzaak van herindeling meer te dringen. Besturen werd ingewikkelder. De Rijksoverheid gaf steeds meer taken aan gemeenten. Dit heet “decentralisatie”. Zaken worden niet meer centraal geregeld omdat dichter bij burgers meer maatwerk geleverd kan worden. Voor al die taken waren steeds meer ambtenaren nodig, grotere kantoren, meer kennis, enz. Om dat goed te doen en betaalbaar te houden vonden gemeentelijke herindelingen plaats (2).

Herindeling

De Tweede Kamer besloot ook West-Brabant opnieuw in te delen. Bestuurders en inwoners liepen daar niet warm voor. In ’t algemeen vond men het best goed gaan en zag men weinig voordelen van een herindeling. Maar de Tweede Kamer vond dat kleine gemeenten onvoldoende waren toegerust om de gedecentraliseerde wetten uit te voeren. Op 1 januari 1997 werden in West-Brabant nieuwe grenzen vastgesteld. Vijf kleine gemeenten verdwenen, één grote gemeente ontstond. De gemeente Moerdijk was geboren (3).

Waarom Moerdijk?

De belangrijkste reden voor deze herindeling was om het industrieterrein Moerdijk op het grondgebied van één gemeente te brengen. Het terrein ging immers over meerdere gemeentegrenzen heen en werd bestuurd door vier gemeenten en de provincie. Dat is erg onhandig.

Een andere reden was dat de overheid fulltime wethouders wilde hebben. Mensen die het besturen er niet ‘even’ bij doen maar het als vak onder de knie krijgen. Een gemeente moet daarvoor minimaal 18.000 inwoners hebben.

De herindeling van West-Brabant was een flinke puzzel waarvan uiteindelijk vijf stukjes de gemeente Moerdijk gingen vormen. Het is nu in oppervlakte de grootste gemeente van Brabant, met de industrieterreinen Moerdijk en Dintelmond, elf dorpen en stadjes, een groot buitengebied en ongeveer 37.000 inwoners.

Tijdgeest: fusie en schaalvergroting

De drang tot herindeling past in de geest van die tijd. Op allerlei gebieden vonden fusies en schaalvergroting plaats. Denk maar aan middelbare scholen, woningcorporaties, ziekenhuizen, thuiszorgorganisaties, vervoersbedrijven, banken, winkelketens en nog veel meer. Alles werd groter, er ontstonden enorme organisaties. Die schaalvergroting werd deels ingegeven door de wens om efficiënter en goedkoper te werken, mede mogelijk gemaakt door de snelle digitale ontwikkelingen.

Identiteit en zelfbestuur

Een grote gemeente heeft voor- en nadelen. Moerdijk wordt bestuurd als eenheid maar er is erg veel verscheidenheid (zie ook de andere vensters). Ieder dorp of stadje heeft z’n eigen karakter en geschiedenis. De bewoners koesteren dat en zien dat graag terug in beleid en besluiten van de gemeente. Al snel na de herindeling lieten groepjes inwoners zich horen. Zij wilden het gemeentebestuur adviseren over zaken uit hun eigen gemeenschap. Hieruit ontstonden stads- en dorpsraden. Ieder kern heeft nu, in 2012, een dorps- of stadsraad. Deze raden hebben regelmatig contact met de gemeente en geven gevraagd en ongevraagd advies op allerlei terreinen. Bovendien proberen ze op eigen kracht zaken in hun gemeenschap te verbeteren en dingen op te lossen. Vanuit hun eigen identiteit doen de inwoners op deze wijze ook weer aan zelfbestuur. Die behoefte aan identiteit en zelfbestuur kun je ook noemen: de hang naar “de menselijke maat”. Bij andere organisaties die enorm groot zijn geworden zie je tegenwoordig ook een toenemende roep om zaken op “de menselijke maat” te organiseren. Niet te groot en niet te klein (4 en 5).

Wat de beste schaalgrootte is zal de tijd ons leren.

Bronnen illustraties:
– 1. Google Maps
– 2.  www.moerdijk.nl
– 3. en 5. Bea Hoeks- de Laat
– 4. www.dorpsraadstanddaarbuiten.nl