36. WO II: Inval

De meeste kernen van de huidige gemeente Moerdijk hebben van de oorlogshandelingen veel te lijden gehad. De voornaamste oorzaak daarvan was de aanwezigheid van de Moerdijkbruggen, een verkeersbrug en een spoorwegbrug. Ook het gegeven dat veel kernen grenzen aan de rivieren het Hollandsch Diep en de Mark zorgde voor veel schade en het verlies van mensenlevens.

Moerdijkbruggen

De Tweede Wereldoorlog begon voor de gemeente Moerdijk op 10 mei 1940. Rond 04.00 uur vielen de Duitsers het gebied bij de Moerdijkbruggen aan (1). Bommenwerpers, jagers en transportvliegtuigen met parachutisten bestookten de bruggenhoofden, de omgeving rond het dorp Moerdijk, het gebied ten westen van Lage Zwaluwe en de overzijde bij Willemsdorp. Het eerste doel van de aanvallers was om de verkeersbrug en als tweede de spoorbrug in handen te krijgen om de doortocht van troepen, die uit Limburg en Midden-Brabant werden aangevoerd ongehinderd te laten passeren. De Moerdijkbruggen waren in de verdedigingsstelling van het Zuidfront van de Vesting Holland de enige toegangsweg naar het noorden. Aan de zuidelijke en de noordelijke zijde was het bruggenhoofd enkele dagen voor de aanval nog versterkt maar alleen de luchtdoelartillerie was in staat van paraatheid. De bezuinigingen op materieel, de slechte voorbereiding en coördinatie, de verrassingsaanval en de overmacht waren er de oorzaak van dat om 05.15 uur de Duitsers de bruggen ongeschonden in handen kregen.

Dorp Moerdijk

Bij Zevenbergschen Hoek en het Station Lage Zwaluwe werden de Nederlandse stellingen gebombardeerd. Ook de militaire barakkenkampen Moerdijk en Willemsdorp werden aangevallen. Rond 07.00 uur waren de dorpen Moerdijk (2), Zevenbergschen Hoek en het station Lage Zwaluwe door de Duitsers veroverd. Bij de Haven en op de Steenweg in het dorp Moerdijk vonden felle gevechten plaats.

Circa 800 Nederlandse militairen vielen in Duitse handen. Doden en gewonden werden ondergebracht en verzorgd in het Moerdijkse klooster. Onder de burgers in het dorp Moerdijk vielen zeven slachtoffers. De inwoners van het dorp werden geïnterneerd in het klooster. Een aantal bewoners van Zevenbergschen Hoek werd naar Langeweg en Zevenbergen geëvacueerd. Later op de dag is een tegenaanval van Nederlandse militairen mislukt.

Bombardement Zevenbergen en omstreken op 11 mei 1940

Op zaterdag 11 mei verschenen in Zevenbergen en Zevenbergschen Hoek Franse militairen. De bedoeling was om samen met Nederlandse troepen de Moerdijkbruggen te heroveren. Door de Duitsers bleef dit niet onopgemerkt. Dit en de aanwezigheid van Franse militairen kan de aanleiding zijn geweest dat op die zaterdagmiddag rond 15.00 uur Zevenbergen, Langeweg en Zevenbergschen Hoek (3) werden gebombardeerd. In Zevenbergen staarden argeloze burgers naar omhoog, onbewust van wat komen ging. Vijf zware bommen vielen op Zevenbergen, met grote verwoestingen tot gevolg (4). Vier straten ten zuiden van de haven (Merodestraat, Brouwerstraat, Kerkstraat en Zuidhaven) en drie straten ten noorden van de haven (Langenoordstraat, Lage Wipstraat en Noordhaven) werden verwoest. Het water in de haven bleef kalmpjes kabbelen tussen de verwoeste panden.

Veel inwoners vluchtten langs dijken en wegen het open veld en de weilanden in of klopten aan bij familie en kennissen elders. De Franse troepen verlieten de volgende dag spoorslags Zevenbergen richting het zuiden. Het aantal dodelijke burgerslachtoffers uit Zevenbergen en Zevenbergschen Hoek bedroeg 36 personen. Ook vijf Franse militairen sneuvelden (5).

Val van Willemstad

De Stelling Willemstad had vanaf 1585 de taak om Holland tegen de vijand te beschermen en de doorvaart over het Hollandsch Diep te garanderen. Dat lukte in de vijftiende en de zestiende eeuw tegen de Spanjaarden en in 1793 tegen de Fransen. Op 1 november 1939 werd in Willemstad de staat van beleg afgekondigd. Ter voorbereiding op een mogelijke aanval werden versterkingen aangelegd en werden maatregelen genomen om de polders rond Willemstad onder water te zetten. Op 5 september 1939 werd de uitkijk- en luisterpost op de Koepelkerk bemand. De inundatie van de Ruigenhil kwam bij de inval van de Duitsers op 10 mei 1940 maar moeilijk op gang. Dat kwam door de lage waterstand van de rivier en de ongunstige wind zodat het water maar langzaam de polder instroomde. Op 12 mei kwamen kleine groepjes Nederlandse soldaten de stad binnen: kapotte kleren, vies en doodmoe. Een dag later, op Pinkstermaandag, werd het eerste contact gemaakt met de Duitse militairen. De aanval op de stad vond plaats op de vijfde oorlogsdag: 14 mei. De verdediging liet de wegen rond de stad opblazen en versperringen aanleggen maar dat verhinderde de Duitsers niet om nog dezelfde dag de stad in handen te krijgen. Een dag later, op 15 mei, capituleerde het Nederlandse leger.

Fijnaart en Heijningen

Op 10 mei 1940 trok het 3e Nederlandse grensbataljon door Heijningen om versperringen op te richten die echter weinig voorstelden. Later op die dag vertrokken zij naar het vliegveld Waalhaven in Rotterdam om te proberen dit te heroveren op Duitse parachutisten. Men was begonnen met het inunderen van de polder Sabina Henrica, wat slechts zeer langzaam verliep. Op 13 mei 1940 reden de eerste Duitse pantserwagens Fijnaart binnen.

Bronnen van de vensters Tweede Wereldoorlog: 35 Inval / 36 Bezetting / 37 Bevrijding
– E.H. Brongers, ‘Opmars naar Rotterdam’ deel 1, blz.52-75, 2e druk 1982
– Dr. L. de Jong, ‘Het Koninkrijk der Nederlanden in de tweede wereldoorlog 1939-1945′ deel 3, blz.28-32, 1970
– A. Goossens en H. Dijk, www.zuidfront-Holland 1940.nl
–  www.historischdagboek.nl/jj van aken
– J. van der Made, ‘Geschiedenis van Langeweg’, www.langeweg.eu/geschiedenis
– W. van den Broek/BNdeStem, stad en streek ‘Buitenkamp Moerdijk’, juli 2008
– C. van Mastrigt ‘Willemstad PrinsheerlijK’, uitgave Heemkundekring ‘De Willemstad’, 2009
– J. Barel, Beschrijving gebeurtenissen in Oorlogstijd, ongedateerd
– J. Barel, Rede Dodenherdenking, 4 mei 2010
– L. Melissen, ‘Toen granaten floten’, 1945 en 2004
– www.regionaalarchiefwestbrabant.nl/inv. 0665/collectie J.J.van Aken
– www.erelijst.nl
– Willemstad in de oorlogsjaren 1940-1945, Constantijn van Nispen, zoals vermeld in het gemeentelijke informatieblad ‘Brillant in Gouden Delta’ van 1982 t/m 1984
– Regionaal Archief West-Brabant, Overlijdensregister 30-10 / 6-11-1944
– Regionaal Archief West-Brabant, inv. 195, Begraafboek R. K. parochie te Zevenbergen 1894-1963
– Stichting Historisch Onderzoek 2e wereldoorlog/Operatie Rebound; bevrijding van de Westhoek, 1994
– Brabants Historisch Informatie Centrum, overlijdensregisters Standdaarbuiten 31-10 / 5-11-1944 en Klundert 2-11 / 5-11-1944
– Frans Withagen, Esther Eenhuizen e.a., ‘The battle of the dikes’, 2011
– Hoegh en Howard, Timberwolf tracks 2004, pag. 67–102
– War stories of WWII, 2011 diverse leden van de 104e infanteriedivisie, pag. 35-133
– K. Dane, Historisch overzicht van stad en Polder, 1950
– C. van Nispen, De ramp met de Rhenus 127, 1995

Bronnen illustraties:
– Bovenin, 3. en 5.  Regionaal Archief West-Brabant
– 1. www.zuidfront-holland1940.nl
– 2. Stichting Heemkunde Moerdijk
– 4. Heemkundekring ‘Willem van Strijen’ Zevenbergen