41

WO II: Bevrijding

30 oktober 1944: de Timberwolves maken een start met de bevrijding van Standdaarbuiten dat in vier dagen wordt ingenomen. Klundert volgt, na te worden bedolven door duizenden Engelse granaten, Willemstad evenzo na grote verwoes- tingen. Zevenbergen ondergaat ook hevige Engelse bombardementen, generaal Allen neemt de stad in, een dag later volgt Langeweg en op 9 november verdrijven de Polen de bezetter in Moerdijk… Lees meer

D

e bevrijding in de maanden oktober en november van 1944 kwam voor Noordwest-Brabant van twee kanten. Uit het Zuidwesten kwamen de Canadezen, de Amerikanen en de Engelsen en uit het Zuidoosten de Polen, Amerikanen en Engelsen.

De bezetter had langs de hele Nederlandse kust versterkingen aangelegd, waaronder bunkers op de wallen van Willemstad. De aanval van de geallieerden kwam echter niet vanuit zee maar vanuit het zuiden zodat al deze versterkingen zinloos waren. Omdat de Duitse troepen zich terug wilden trekken via de Moerdijkbruggen vonden er in de regio zware gevechten plaats.

Najaar 1944

Na ruim vier jaar bezetting komt de bevrijding in zicht door de landing in Normandië op D-Day, 6 juni 1944. De Moerdijkbruggen, maar ook de brug bij Keizersveer blijken van strategisch belang. Vanaf 16 september 1944 worden maatregelen genomen om met name Standdaarbuiten, Klundert en Zevenbergen te verdedigen tegen de geallieerden.

In Zevenbergen wordt een tankgracht gegraven van 9 meter breed en 3 meter diep, (een zogeheten tankval) en zijn zware betonnen muren langs de toegangswegen geplaatst. Alle beschikbare mannen, jong en oud, moeten hieraan werken. Een aantal heeft zich hieraan kunnen onttrekken door onder te duiken. Dat leidt tot een razzia op 17 september 1944.

Op diezelfde dag kwamen vanaf 15.00 uur meer dan 2.000 vliegtuigen met troepen, sleep- en vrachttoestellen in oostelijke richting naar Arnhem over Noordwest-Brabant. Dit is het begin van de Operatie Market Garden. In de voormiddag van 17 september wordt het dorp Moerdijk gebombardeerd; hierbij vallen acht burgerslachtoffers.

Operatie Pheasant, de start van de bevrijding van West- en Midden Brabant, begint op 20 oktober. Canadese, Britse, Poolse en Amerikaanse troepen zijn hierbij betrokken. Vanaf maandag 30 oktober vliegen de eerste geallieerde granaten over Zevenbergen van de kant van Oudenbosch en Breda. De Duitsers vernielen veel: de brug over de Mark bij Zwartenberg, de watertoren, de gashouder, de kerktorens, fabrieksschoorstenen, havenbruggen en talloze huizen en boerderijen. Inwoners zoeken een heenkomen in schuilkelders en in de katholieke kerk op de Markt in Zevenbergen, waar uiteindelijk tussen de 2.300 en 3.000 mensen de gebeurtenissen afwachten. Een gedeelte van de kerk is ingericht als noodhospitaal..

Timberwolves

Op 4 september 1944 valt de haven van Antwerpen onbeschadigd in handen van de geallieerde legers en begin november 1944 zijn alle Duitse militairen langs de Westerschelde verdreven. Voor de Duitsers krijgt het westelijk deel van Noord Brabant daardoor strategische betekenis, want van hieruit kan Antwerpen alsnog worden bestookt. Daarom besluit de Amerikaanse 104e infanteriedivisie, beter bekend als de Timberwolves, naar het Hollandsch Diep op te trekken langs de lijn Zundert – Oudenbosch – Standdaarbuiten – Moerdijk. Afgezien van felle gevechten rond Zundert en Achtmaal verloopt de bevrijding tot de rivier de Mark volgens plan.

De geallieerden willen Standdaarbuiten omsingelen door het langs drie kanten aan te vallen. Het centrum van de aanval richt zich op de brug over de Mark, de enige verbinding tussen Oudenbosch en Standdaarbuiten. Van daaruit kan het dorp worden schoongeveegd. Anderhalve kilometer ten oosten van de brug, tegenover de huidige Tweede Kruisweg, is een tweede oversteek van de Mark voorzien met als opdracht om richting Noordhoek op te trekken. Een derde oversteek wordt een kilometer westelijk van de brug gepland, ongeveer waar nu de A17 de Mark kruist.

De aanval

Vanuit Oudenbosch trekken de Timberwolves op naar de Mark. De divisie verdeelt zich in drie regimenten, die elk optrekken naar de hun aangegeven oversteekplaats.

Een deel van het 415e regiment trekt op naar de brug waar het op 30 oktober in het begin van de avond arriveert. De Amerikanen horen aan de overkant geschreeuw van in paniek geraakte Duitse militairen. Vlak daarna is het draaibare gedeelte van de brug opgeblazen. Het Duitse verzet op de zuidelijke oever van de Mark wordt vervolgens snel gebroken.

In het oosten heeft het andere deel van het 415e regiment de aanval ook ingezet. Het lukt om aan de noordzijde van de Mark een bruggenhoofd te vormen. Door goed georganiseerde tegenstand van de Duitsers en het ontbreken van luchtsteun door het slechte weer moeten de meeste militairen zich echter terugtrekken. Vijfenzestig militairen blijven achter in hun schuttersputten. Drie dagen lang houden zij stand tegen een overmacht van Duitse militairen en materieel.

Pas als het weer opklaart, wordt besloten tot een meer gecoördineerde aanval. Britse troepen beginnen op 2 november met zware beschietingen op Standdaarbuiten.

De torenspits van de katholieke kerk wordt vernietigd en ook de molen wordt zwaar beschadigd. De bevolking zoekt haar toevlucht in schuilkelders. Die bestaan uit gegraven holen in de tuin, afgedekt met balken, aarde en takkenbossen. Anderen zoeken hun toevlucht tot veiliger schuilplaatsen, zoals de verwarmingskelder onder de katholieke kerk.

Het wordt voor de inwoners een angstige week. De hygiënische toestand in de schuilkelders is onhoudbaar, ook kunnen velen de psychische belasting niet meer aan. Met gevaar voor eigen leven verlaten enkele tientallen dorpelingen hun schuilkelders. De meeste vinden onderdak bij de boeren of in schuilkelders aan de Oudendijk.

Evacuatie en bevrijding


Standdaarbuiten
Ter hoogte van de haveningang is inmiddels een pontonbrug aangelegd. Daar kunnen militairen met licht materieel oversteken en het bruggenhoofd aan de noordzijde versterken. Ook zijn Britse genietroepen begonnen met het plaatsen van een baileybrug over het opgeblazen gedeelte van de oude brug zodat zwaar materieel kan worden overgebracht.

Nu pas kan de werkelijke bevrijding van Standdaarbuiten en het gebied ten noorden van het dorp beginnen. Het 413e regiment van de Timberwolves divisie maakt de westelijke oversteek. Omdat alle gewassen zijn geoogst, hebben de Duitsers vanachter de hoge taluds van Oude Kerkstraat, Sluissedijk en Barlaaksedijk vrij uitzicht op de oprukkende Amerikanen. Zij vormen een gemakkelijke schietschijf. Velen sneuvelen, nog meer raken gewond. Dankzij luchtsteun en zware artilleriebeschietingen slagen de Amerikanen erin om – vaak in man-tegen-man gevechten – het gebied tussen de Oudendijk en de Nieuwendijk te bezetten. Vanaf de Oudendijk en de Kreekdijk wordt de aanval op Noordhoek ingezet.

Aan de oostelijke kant van het dorp nadert het 415e regiment, dat inmiddels opnieuw de Mark is overgestoken. Het bevrijdt de 65 collega’s uit hun benarde positie en trekt op in de richting van Noordhoek: de ring rond Standdaarbuiten is toen gesloten en het dorp is bevrijd.

Twintig inwoners maken die bevrijding niet mee, evenals honderden militairen aan zowel Amerikaanse als Duitse kant.

Klundert
Na de verovering van Standdaarbuiten trekken de bevrijders richting Fijnaart. Na enkele beschietingen en huis-aan-huis gevechten is Fijnaart weliswaar prijs gegeven maar de Duitsers nestelen zich op het kruispunt Oude Molen, waar ze flink tegenstand bieden. Ook op het kruispunt Oude Stoof willen ze niet wijken. In Klundert hebben de Duitsers zich eveneens verschanst. De geallieerden veronderstellen dat vanuit Klundert de Duitse verdediging is geleid. Duizenden en duizenden granaten worden op het stadje afgeschoten, De inwoners schuilen in hun kelders en onder de katholieke kerk. Tweederde van de huizen wordt vernield, bijna het hele centrum is weg. Op zondagmorgen 5 november 1944 trekken Engelse soldaten het brandende Klundert binnen. Ruim 170 inwoners zijn bij de bombardementen en de gevechten om het leven gekomen. Ook na de bevrijding is Klundert nog vanaf de overkant van het Hollandsch Diep beschoten.

In Villa Maria aan de Zevenbergseweg woonden vijftien bejaarden die geëvacueerd waren uit Middelburg. Op 2 november 1944 joeg de commandant van de Duitse troepen deze mensen de straat op omdat hij het huis nodig had. Twaalf van hen zijn opgevangen in de Wagenstraat. De volgende dag kreeg dit huis een voltreffer met als gevolg dat alle bejaarden omkwamen.

Fijnaart en Heijningen
Op 1 november 1944 bliezen de Duitsers de toren van de Hervormde Kerk op. De kerktoren van de RK Kerk en de watertoren aan de Nieuwe Molen ondergingen twee dagen later hetzelfde lot. Zware beschietingen volgden op 3 november 1944. Tijdens de gevechten vielen onder de bevolking doden en gewonden. In de vroege ochtend van 4 november bereikte het Britse Hallemshire Batallion de Voorstraat in Fijnaart. Bijna elke pand was beschadigd door het oorlogsgeweld, vooral in de kom van Fijnaart en de omgeving van de Kadedijk en later Zwingelspaan. In de vroege ochtend van 5 november 1944 werd Oudemolen bevrijd, gevolgd door Heijningen op 6 november.

Willemstad
Eind oktober 1944 zijn alle grote plaatsen in West-Brabant bevrijd maar Willemstad is één van de laatste bolwerken die de Duitsers nog in handen hebben. Het stadje wordt zwaar onder vuurgenomen, de inwoners vluchten naar schuilkelders, bunkers, het kruithuis en de forten.

Op 6 november staan de geallieerden voor de vesting. Ze weten met de bezetters een wapenstilstand van vier uur te bereiken om burgers in staat te stellen de vesting veilig te verlaten. De meeste evacués vertrekken lopend naar Fijnaart en daar vandaan per vrachtauto naar Breda.

Een dag later geeft de Duitse bezetter zich over en Willemstad is bevrijd. De verwoestingen zijn enorm, maar door de veilige schuilplaatsen en de korte wapenstilstand vallen er relatief weinig slachtoffers.

Zevenbergen
Op 4 november 1944 wordt Zevenbergen weer gebombardeerd: vier aanvallen met vijftig zware bommen en mitrailleurvuur van geallieerde vliegtuigen om de Duitsers uit Zevenbergen te kunnen verdrijven.

Talloze schuilkelders en huizen worden geraakt en branden breken uit. Liefst 89 doden en vele gewonden zijn het gevolg. Op zondagmorgen 5 november verlaten de Duitsers Zevenbergen en vertrekken ze richting de Moerdijkbruggen.

Diezelfde middag omstreeks 15.00 uur trekken de eerste Amerikanen van de 104e infanteriedivisie, onder leiding van generaal Terry Allen, de stad binnen via de Lamgatseweg (nu de Generaal Allenweg) en de Klundertseweg. Landmijnen eisen nog slachtoffers.

Van uitbundige vreugde kan men dan ook niet spreken, eerder een gelatenheid. Er zijn te veel doden en gewonden en de verwoestingen zijn enorm..

Langeweg
De geallieerde troepen naderen Langeweg vanuit het zuidoosten. Op 30 oktober blazen de Duitsers de brug over de Mark bij Zwartenberg op. Felle gevechten zijn het gevolg met veel artillerievuur. In en rond Langeweg staan artillerie en de tankafweer van de Duitsers. Het klooster en het seminarie liggen midden in de vuurlinie. De kapel wordt vrij snel door granaten getroffen. Direct na de eerste schoten zoeken de bewoners van het dorp dekking in het klooster waar in een van de kelders een Duits front-lazaret is gevestigd. Op de gebouwen komen meerdere voltreffers terecht; achteraf heeft men negentig inslagen kunnen tellen.

Op 5 november trekken de Duitsers weg, de eerste Canadese militairen komen op 6 november aan: Langeweg is bevrijd.

Moerdijk
Na zware gevechten in Zevenbergschen Hoek en het dorp Moerdijk, waar de Poolse 1e divisie om vrijwel elk huis moet vechten, worden de Duitsers op 9 november 1944 verdreven. Een deel van hen trekt weg over de Moerdijkbruggen waarna deze door de Duitsers worden opgeblazen om zo de weg naar het noorden voor de geallieerden af te snijden. Niet minder dan 370 Duitse soldaten blijven achter en geven zich tenslotte over.

Eerst dan is West- Brabant bevrijd.

Afsluiting

De oorlog voor Nederland is nog niet voorbij. De Hongerwinter en de vliegende bommen V1 en V2 maken nog vele slachtoffers. Uiteindelijk is er dan op 5 mei 1945 de bevrijding van Nederland.

Vele tastbare herinneringen zijn in de gemeente Moerdijk nog zichtbaar van deze zwarte periode uit onze geschiedenis. De tankgracht rondom Zevenbergen, de bunker bij de spoorbrug en diverse oorlogsmonumenten, herinneringsplaquettes en herdenkingsmonumenten getuigen hiervan.

Bronnen: zie venster 35 WO II Inval

Bronnen illustraties:
– 1. en 6. Stichting Heemkunde Moerdijk
– 2.
– 3. www.timberwolves.nl
– 4. Regionaal Archief West-Brabant
– 5. Heemkundekring ‘Die Overdraghe’ Klundert
– 7. Heemkundekring ‘Willem van Strijen’ Zevenbergen
– 8.
– 9. Bea Hoeks- de Laat

 

1. Moerdijk na het bombardement op 17 september 1944.

2. De route van de bevrijders.

3. De Timberwolves.

4. De haven van Standdaarbuiten,. met rechts de zwaarbeschadigde molen en links de R.K.Kerk, 1944.

5. Klundert na de brand.

6. Poolse bevrijders 9 november 1944.

7. De zwaar beschadigde Bartholomeus kerk in Zevenbergen, november 1944.

8. Overtrekkende geallieerde vliegtuigen op weg naar Arnhem voor Operatie Market Garden, zondag 17 september 1944.

9. Bevrijdingsmonument Klokkestoel in Moerdijk is onthuld op 4 mei 1985. Op de kap is het symbool van Poolse cavalerie geplaatst als dank voor de bevrijding.

 

 

Reacties zijn gesloten.